Adını son Kapadokya kralı Archelaos'dan aldığı sanılan AKSARAY'ın kuruluşu ilk çağlara kadar uzanır. İlk çağda Archelais adlı kentin M.Ö III yy. kurulmuş olan Hitit merkezi karaura adlı kent ve daha sonraları ise yörenin Garsauritis adı ile anılması nedeni ile Archelais Garsaurarı adı ile kurulan kentin aynı olduğu bilinmektedir. Roma İmparatoru Cladius (M.S. 41-54) kente koloni ayrıcalığı tanıması ile önemli bir alışveriş merkezi rolü oynamıştır. Kent Bizansla Müslüman Araplar arasında bir çok kez el değiştirmiştir. Malazgirt savaşının (1071) ardından Türk Egemenliği altına giren kent Anadolu da bulunan ve Türklerin yerleşik olarak kaldığı ilk şehir merkezlerinden olma özelliğine sahiptir. Kent daha sonra Anadolu Selçukluları tarafından imar edilmiş ve özellikle İzzettin Kılıçarslan tarafından kentin ortasına aktaşlardan görkemli bir saray yaptırmıştır. Kente bu saraydan dolayı Aksaray adı verildiği söylenmektedir.

SELÇUKLULAR DÖNEMİ

1142 yıllarında Selçuklu egemenliğine giren Aksaray'a II. Kılıçaslan zamanında saraylar, medreseler, zaviyeler, kervansaraylar yaptırılmış. Azerbaycan ve başka yerlerden Müslüman halk, gazi, mücahit, alim, ticaret erbabı getirilerek yerleştirilmiştir. Bu yıllarda Aksaray, bir Selçuklu askeri üssü durumundadır. Kılıçaslan' ın babası Sultan Mesut, Danişmentlere karşı Aksaray'ı bir askeri üs olarak kullanmıştır. Ve burada bazı tesisler yapmıştır. II. Kılıçaslan burada bir saray yaptırarak Arkhelais adını Aksaray'a çevirdi ve burası ikinci payitaht gibi idi. II. Kılıçaslan kendi adını taşıyan türbede ebedi uykusundadır. Aksaray, Selçuklu ve Karaman oğlu dönemlerinden kalan eserler yönünden oldukça zengindir.

OSMANLILAR DÖNEMİ

Aksaray, 1470 yılında Aksaray'ı ele geçiren İshak Paşa tarafından, Fatih Sultan Mehmet'in emri ile halkın bir bölümü İstanbul'a nakledilmiştir. İstanbul'daki Aksaray semti adını buradan almıştır

Aksaray Osmanlı sınırı içine alındıktan sonra Fatih adına yapılan ilk tahrirde Aksaray Vilayeti olarak gösterilmiştir. Kanuni zamanına kadar Aksaray, Karaman eyaletine bağlı kaza, Kanuni devrinde, Konya'ya bağlı bir sancaktır. Cumhuriyet dönemine kadar, bu şekilde devam edegelmiştir.

CUMHURİYET DÖNEMİ

H.1336 M.1920 yılında Aksaray Vilayet olmustur. 1933 yılına kadar 13 yıl vilayetlik yaptıktan sonra Vilayetliği lağvedilmiştir. 20.03.1933 tarihinde 2197 sayılı kanunun 3.maddesi ile Niğde'ye İlçe olarak bağlanmıştır. 1989 yılının 15 Haziran gününe kadar 56 Yıl kaza olarak kalmış olan Aksaray 15.06.1989 tarih ve 3578 sayılı kanunla yeniden il olmuştur.